آشنائی با شیاف
بسیاری از داروها علاوه بر اشکال خوراکی و تزریقی به شکل شیاف نیز ساخته میشوند.
شیاف (suppository) شكلي از دارو به صورت جامد است که در درجه حرارت بدن انسان نرم یا حل میشود. شیاف از طريق مقعد، واژن یا لوله ادراری وارد بدن شده و تأثير موضعی یا کلی در بدن انسان دارد.
انواع شیافها
شیاف مقعدی: رايجترين شیافها، مقعدی و فشنگی شکل هستند كه وزنشان از یک تا چهار گرم است. این شیافها برای تسكين درد، تب، درمان بواسیر و یبوست مصرف میشوند.
شیاف واژن: شیاف واژن به شکل کروی است و برای درمان عفونت واژن مورد استفاده قرار ميگيرد.
شیاف ادراری: شیاف ادراری برای عفونتهاي لوله ادراری مصرف میشد.
شیاف چشمی: برای تقویت دید به كار ميرود که در طب سنتی معمول و مرسوم است.
ماده اصلی شیاف
شیاف باید در درجه حرارت بدن نرم شود و حساسیتزا نباشد. ماده اصلی شیاف به دو شکل طبیعی و مصنوعی وجود دارد.
روغن کاکائو: مادهای طبیعی است که از فشردن دانه کاکائو به دست میآید. روغن کاکائو در حال حاضر در صنعت داروسازی به کار نمیرود. این ماده را اکنون فقط داروسازان استفاده میكنند. در صورت استفاده از روغن کاکائو، باید درجه حرارت روغن به طور دقیق کنترل شود تا خواص آن در حرارتهای بالا از بين نرود.
روغنهای گیاهی
ژلاتین: مادهاي طبیعی است که برای ساختن شیاف واژن به کار میرود.
تقسیم بندی شیافها
از نظر فیزیکی به سه دسته تقسیم میشوند.
شیاف تک فاز ( دارو در شیاف محلول است)
شیاف سوسپانسیون
شیاف امولسیون
کیفیت شیاف
شیاف نباید سطح روده را حساس کند، به این دلیل داروسازان شیاف را ابتدا روی خرگوش آزمایش و واکنشهای او را بررسی میکنند. شیاف در دو قسمت بریده و غلظت دارو درهر بخش اندازهگیری میشود. اختلاف غلظت دو قسمت نبايد از 1 درصد بیشتر باشد.
فواید مصرف شیاف
بسیاری از داروها علاوه بر اشکال خوراکی و تزریقی به شکل شیاف نیز ساخته میشوند. مسکنها (استامینوفن، دیکلوفناک، ایندومتاسین و غیره)از رايجترين شيافهاي مورد استفاده هستند؛ اما برخی از آنتیبیوتیکها، مسهلها، آنتیهیستامینها و بسیاری از داروهای دیگر نیز شکل شیاف در دسترس ميباشند. بنابراین، پزشک ممکن است برای معالجه درد، تب، گرفتگی عضلانی، بواسیر و یبوست شياف تجويز کند. شیاف شکلي از داروست که تاثیر آن از قرص سریعتر است و پس از حل شدن از طریق رگهای رودهای وارد جريان خون میشود. این رگ رودهای از کبد عبور نمیکند؛ به همين دلیل آنزیمهای کبد روي دارو تأثير نميگذارند.
اثر درمانی این دارو قوی تر و طولانیتراست. پزشک معمولاً در مواردي شياف تجویز ميكند که امکان مصرف خوراکی وجود نداشته باشد (برای مثال برای تسکین درد بعد از عملهای جراحی در زمانی که هنوز بیمار نباید خوردن و نوشیدن را آغاز کند و یا بیماری که به علت استفراغهای شدید و مکرر تحمل خوراکی ندارد) و يا لازم است دارو سریعتر و قویتر اثر کند. گاهاً نیز تجویز شیاف به علت تاثيرات موضعی آن است، مثل مواردی که از شیافهای آنتیبیوتیکی برای درمان عفونتهای واژینال استفاده میشود. شیاف در کودکان کم سن و سال نیز استفاده میشود و برای مثال در مواردی که کودک تب دارد و نمیخواهد و یا نمیتواند دارو را به صورت خوراکی مصرف کند، تجويز ميگردد.
موارد منع مصرف
هر گونه شیافی باید طبق دستور پزشک و تعدادی که تجویز كرده است، استفاده شود. مصرف شیاف در موارد زير ممنوع است:
افرادي که جراحی رکتوم کردهاند انسداد روده درد شکم تشخیص داده نشده
خونریزی فعال از رکتوم (ناحیه انتهایی روده بزرگ) و مقعد
بیماران قلبی (قرار دادن شیاف میتواند باعث تحریک عصب واگ وآریتمی قلبی شود) توجه داشته باشید شیاف شکلی از داروست كه تمامی خصوصیات ماده دارو را دارد؛ بنابراین در صورتی که به ماده دارویی خاصي حساسیت دارید و یا همزمان داروی دیگری مصرف میکنید(خوراکی یا تزریقی) و احتمال تداخل دارویی وجود دارد، بدون مشورت پزشک از آن استفاده نكنيد.علاوه بر این هر نوع شیاف ممکن است در گروههای خاصی منع مصرف داشته باشد که در بروشور دارو توضیح داده میشود.
مصرف شیاف در بارداری
برخی انواع شیافها (برای مثال شیافهای مورد استفاده در بواسیر) در دوران باردای منع مصرف دارد؛ بنابراین در این دوران بايد با پزشک متخصص مشورت کنید.
روش جایگذاری شیاف
1- دستان خود را کاملاً با آب و صابون بشويید
2- اگر شیاف نرم شده است، قبل از باز کردن پوشش، آن را زیر آب سرد نگاه دارید و یا در یخچال بگذارید
3- اگر پوشش دارد، آن را باز کنید.
4- اگر به شما گفته شده از نیمی از شیاف را استفاده کنید، آن را با تیغ ریش تراشی يک لبه تمیز از طول برش دهید
5- بهتر است از دستکش یکبار مصرف استفاده كنيد. (در داروخانهها موجود است)
6- نوک شیاف را با یک روان کننده محلول در آب، مثل ژل KY نرم کنید. هرگز از ژل محلول در چربی (وازلین) استفاده نکنید. اگر روان کننده ندارد، ناحیه مقعد خود را با آب سرد مرطوب سازید
7- به یک سمت بخوابید و ساق پای پایین را در حالت مستقیم قرار داده است و پای بالایی را به داخل شکم خم كنيد.
8- پای بالایی را بلند کنید تا ناحیه مقعد در دسترس قرار گیرد
9- با نوک انگشت، شیاف را تا جایی که از اسفنگتر ماهیچهای رد شود، شياف، (در اطفال تا عمق 5/1-2 سانتی متر و در بزرگسالان 5/2 سانتی متر است). بلافاصله پس از گذاشتن شياف، مقعد خود را فشار دهید(squeeze) و چند ثانیه باسنتان را روی هم نگاه دارید تا از بیرون آمدن شیاف جلوگیری شود.
10- برای 10 دقیقه همچنان در حالت دراز کشیده باقی بمانید: شیاف ممکن است از مقعد بیمار به علت حرکات روده و یا با دفع گاز یا مدفوع خارج شود. در صورتی که احساس دفع کردید، با استفاده از چند تکه گاز ناحیه مقعد را آهسته فشار دهید تا احساس دفع بر طرف شود. اگر در نهایت شیاف خارج شد، در محیطی بی سر و صدا و پس از کمی استراحت، از یک شیاف جدید، استفاده کنید.
11- دستکش خود را دور انداخته و دستهاي خود را کامل بشويید.
عوارض جانبی
گذاشتن شیاف مشکلی را ایجاد نمیکند؛ اما شیافها میتوانند عوارض جانبی داشته باشند.که به ندرت حائز اهمیت هستند و معمولاً پس از قطع مصرف عوارض برطرف میشوند اين عوارض عبارتند از:
سوزش و خارش ناحیه رکتوم سوزش و خارش واژن ( در موارد استفاده از شیاف واژن) دردهای شکمی( در موارد مصرف شیافهای مسهل) نفخ( در موارد مصرف شیافهای مسهل) کم آب شدن بدن( در موارد استفاده از شیافهای مسهل برای بیشتر از یک هفته) در موارد نادری ممکن است بافت رکتوم در اثر استفاده از شیاف تحريك و ملتهب شود که باید به پزشک خود گزارش دهید.
به یاد داشته باشید:
1- دستورالعمل را به دقت رعایت کنید.
2- دوز مورد استفاده را فراموش نکنید.
3- شیافها را در جای خنک نگه دارید تا ذوب نشوند. در صورتی که روی برچسب شیاف درج شده باشد، آن را در فریزر نگه دارید.
4- داروها را از دسترس کودکان دور نگه دارید.
نوشته: سارا اسماعیلی دانشجوی پزشکی